Trabzon ili, Maçka ilçesinde Altındere Vadisinin dik yamaçlarında kurulan, dünyanın en eski ve en önemli tarihi manastırlarından birisidir. Tam adı Panagia Sumela veya Theotoks Sumela’dır. Bir Rum Ortodoks Manastırı olan Sümela; ismini üzerinde kurulduğu dağın tarihteki ismi olan Mela’dan almıştır. Karadeniz Rum lehçesinde Sou – Mela olarak geçen Sümela Manastırı tasarımı, mimarlığı, işçiliği ve konumu ile eşsiz bir yapıdır.
Sümela Efsanesi  Â
Kilisenin MS 365-395 tarihleri arasında inÅŸa edildiÄŸi sanılmaktadır. Efsaneye göre Atinalı Barnabas ve Sophronios adlı iki keÅŸiÅŸ rüyalarında Aziz Luka’nın yaptığı Meryem’in bebek Ä°sa’yı kollarında tuttuÄŸu ikonanın (Panagia Sümela Ä°konası) bulunduÄŸu yeri yani Sümela’yı görürler. Aynı rüyayı gören bu iki keÅŸiÅŸ birbirlerinden habersiz olarak deniz yoluyla Trabzon’a gelmiÅŸ, orada karşılaşıp gördükleri rüyaları birbirlerine anlatarak ilk kilisenin temelini atmışlardır. Ayrıca Trabzon Ä°mparatoru III. Aleksios’un da (1349-1390) fresklerde sık sık yer almasından dolayı manastırın gerçek kurucusu olduÄŸu sanılmaktadır.
Manastırda yaşayan keşişler 1923’de yaşanan nüfus mübadelesi sonucunda zorunlu olarak manastırı terk etmek zorunda kalırlar. Manastırın kuruluşundan beri yaşanan en acı olaylardan birisi olan bu ayrılışın ardından buradaki dini etkinlikler de sona ermiştir. Aziz Luka tarafından çizilen Sümela Manastırı İkonası ise Yunanistan’da bulunan Veria’da Vermion dağında yaptırılan Sümela Manastırı’nda tutulmaktadır.
